Γιάννης Ρίτσος "Ο τόπος μας"

        

                                        

           Το θέμα: Το θέμα του ποιήματος αποτελούν οι εικόνες του ελληνικού χώρου και οι σκέψεις- μνήμες του ποιητή: όσα, δηλαδή, αντιπροσωπεύουν τον τόπο μας.

         Η συλλογική λειτουργία του ποιητή: Ο ποιητής αρχικά ανήκει στο σύνολο μιας συντροφιάς που κάνει περίπατο, όσο όμως διευρύνεται το τοπίο, ο ποιητής αντιπροσωπεύει όλον τον ελληνικό λαό (χρησιμοποιεί ρήματα και αντωνυμίες στο α’ πληθυντικό πρόσωπο).

         Στοιχεία και γνωρίσματα του ελληνικού τοπίου (1^η Ενότητα, στ.1-8) :

         α) Γεωργική ζωή:  λίγα χωράφια, πετρώδη εδάφη, ελιές και αμπέλια (=καλλιέργειες), παρουσία θάλασσας.

            

         β)Παρουσία ανθρώπων και ζώων:  αλέτρι, φωτιά, του παππουλή τα ρούχα, σκιάχτρο, καπέλο / κάργιες, πετεινός, αγελάδα. 

                       

         γ)Εικόνες της καθημερινής ζωής της υπαίθρου: είναι ρεαλιστικές: τα χωράφια που φτάνουν (τραβούν) στη θάλασσα / το αλέτρι στη φωτιά / το σκιάχτρο / ο γεωργός με το ψάθινο καπέλο κάτω από τις λεύκες / ο πετεινός στο φράχτη/ η αγελάδα που βόσκει.

                     

        Μετάβαση στο ελληνικό πολιτισμικό παρελθόν (2η Ενότητα στ. 9-15):

      α) παρουσίαση του εθίμου της Ανάστασης = ρεαλιστική εικόνα (Πάνω στ' ανώφλια…την Ανάσταση). Ελληνορθόδοξη παράδοση, θρησκευτικό συναίσθημα ελληνικού λαού, έντονο το στοιχείο της παράδοσης και της σύνδεσης των γενεών  στους Έλληνες. Η λέξη «Ανάσταση» προμηνύει και την ελευθερία που ο ποιητής ευελπιστεί ότι θα έρθει με την ανατροπή της δικτατορίας.

      β) αναφορά στην αρχαιότητα ( αγάλματα = σύμβολα αρχαίου ελληνικού πολιτισμού) = υπερρεαλιστική εικόνα: μόνο στη σφαίρα του ονείρου τα αγάλματα ζωντανεύουν και ανεβαίνουν στα δέντρα. Η χρήση του επιρρήματος «κάθε»(νύχτα) και του ενεστώτα (βγαίνουν, ανεβαίνουν) υποδηλώνει την αδιάλειπτη παρουσία του παρελθόντος στο παρόν. Οι Έλληνες στους αγώνες τους πάντα εμπνέονταν και παραδειγματίζονταν από το παρελθόν και το ίδιο ευελπιστεί ο ποιητής ότι θα κάνουν και για τη χούντα του’67.

          Εναλλαγή παρατήρησης-στοχασμού:

   α) παρατήρηση = όλες οι εικόνες που περιγράφονται πιο πάνω.

    β) Οι στοχασμοί και οι σκέψεις απορρέουν από τις εικόνες: Στιχ. 5-6: «Οι μέρες μας παίρνουν το δρόμο τους για λίγο ψωμί και μεγάλες λιακάδες.»: ψωμί= σύμβολο επιβίωσης , καθημερινού αγώνα / λιακάδα = σύμβολο ελπίδας και ιδανικών.

                  Στιχ. 9-10: «Πώς έγινε… τη ζωή μας;» : πέτρινο χέρι = δύσκολα χρόνια της δικτατορίας. Η ερώτηση που εκφράζει ο ποιητής εδώ είναι ρητορική (γι΄ αυτό και δεν περιμένει απάντηση), αλλά εκφράζει το στοχασμό του, τον προβληματισμό του και τη μελαγχολία του για την τωρινή κατάσταση που περνούσε ο ελληνικός λαός (χούντα 1967). Παράλληλα, προβάλλεται και η νοσταλγία του για τη ζωή στη φύση. Στη θέση του ερωτηματικού θα μπορούσε να μπει θαυμαστικό ή αποσιωπητικά.  

     

                   Στιχ. 13-14: «Πολύ αγαπιέται αυτός ο τόπος με υπομονή και περηφάνεια»:  Οι Έλληνες ζουν σε μια άγονη χώρα, με λιγοστές πλουτοπαραγωγικές πηγές. Η ζωή τους χαρακτηρίζεται από τον καθημερινό τους αγώνα για να δαμάσουν αυτή τη γη, ώστε να μπορέσουν να ζήσουν. Ο ποιητής θεωρεί ότι ο τόπος καθορίζει και χαρακτηρίζει τους ανθρώπους του. Έτσι οι Έλληνες διακρίνονται για το αγωνιστικό τους φρόνημα (αφού η ζωή τους είναι κοπιώδης) που διαμορφώθηκε μέσα από τις ιδιαίτερες ιστορικές συνθήκες που πέρασε η χώρα  τους, αγαπούν τον τόπο τους και είναι περήφανοι γι’αυτόν.